Dardanos Tabyasında Savaş Alanı Arkeolojisi ve Sonuçları 

Doç. Dr.Reyhan KÖRPE
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Özet
Çanakkale Boğazının Anadolu kıyısında bulunan Dardanos Tabyası 19. yüzyılın sonunda antik Dardanos kentinin üzerine kurulmuştur. Tabya, Çanakkale Savaşları sırasında önemli bir rol üstlenmiştir. 2001 yılında burada yapılan bir kurtarma kazısında antik döneme ait kalıntıların yanı sıra, Dardanos Tabyası'na ait buluntular da çıkmıştır. Bu buluntuların dışında savaş sırasında buraya atılmış olan top mermilerinin şarapnelleri de bulunmuştur. Bu parçalardan tabyanın hangi savaş gemileri tarafından bombardıman edildiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Sözcük: Dardanos, Dardanos Tabyası, Savaş alanı Arkeolojisi.

Coğrafi olarak Asya ve Avrupa kıtalarının buluştuğu Çanakkale Boğazı tarih boyunca bölgeye hakim güçlerin ilk ele geçirmek istedikleri yerlerin başındadır. Boğazlara sahip olmak, Doğu-Batı kara yollarına hakim olmanın yanı sıra, Kuzey-Güney deniz geçişini de kontrol altına almak anlamına geliyordu. Tarih içinde Akhalar, Lydialılar, Persler, Atinalılar, Spartalılar, Makedonyalılar, Romalılar devamlı olarak boğazları kontrol etmeye çalışmışlardır. Bizans döneminde ise başkentin İstanbul olması boğazların önemini bir kat daha artırmıştır. Bir anlamda başkentin de girişi durumuna gelen Çanakkale Boğazı, Bizans döneminde gerektiği gibi savunulamamıştır. Bu dönemdeki Boğaz savunması kıyılardaki bazı küçük kaleler ve surları olan küçük kasabalardan ibaretti. Bu zayıf savunma ne Arap akınlarını, ne de Anadolu Türk Beylerinin denizden saldırılarını önleyebilmiştir.

Çanakkale Boğazının stratejik önemini ilk kavrayan Fatih Sultan Mehmet olmuştur. Fatih, İstanbul'un savunmasının Çanakkale Boğazında başladığını anlamıştı. Bu nedenle İstanbul'un fethinden daha on yıl geçmeden Çanakkale Boğazının en dar yerine şimdiki Kilitbahir ve Çimenlik kalelerini yaptırdı. Bu iki kale, Osmanlıların düşmanlarının denizlerde üstün olduğu yıllarda düşman donanmalarının Marmara'ya geçmesini önlemiştir.

1915 yılında, Çanakkale Savaşlarındaki deniz saldırısı öncesinde Boğaza en ciddi saldırı 1657 yılında Venedik donanması tarafından yapılmıştır. Bu saldırı, Köprülü Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun kıyılardaki istihkamları güçlendirerek karşı koymasıyla amacına ulaşamamıştır.
Çanakkale Boğazı düşman gemileri tarafından sadece bir defa 1807 yılında geçilebilmiştir. Bu tarihte Akdeniz'de dolaşan küçük bir İngiliz filosu sürpriz bir saldırıyla Boğazı geçip İstanbul önlerine kadar gelmişse de, daha sonra kendini güçlükle Ege'ye atabilmiştir. İngilizler uygun rüzgarın da sayesinde kolayca Marmara'ya geçebilmiş, fakat dönüşte Boğaz savunmacılarının kendilerini toparlaması ve açtıkları yoğun ateş nedeniyle bir çok gemiyi kaybetmişlerdir. Yaklaşık iki yüz yıl sonra, bu saldırıdan ilham alarak Boğazı geçmeye kalkan diğer bir donanma ilki kadar başarılı olamamıştır. Çanakkale Boğazı 18. yüzyılın sonundan 1915 yılına kadar her iki yakaya inşa edilen tabyalar ve seyyar topçu bataryaları ile iyice güçlendirilmiştir. Karadaki bu güçlü savunmanın yanı sıra, denizde de çeşitli mayın hatları ve son zamanların yeni tehlikesi olan denizaltılar için su altı ağları gerilmişti.

Çanakkale Savaşlarında Dardanos Tabyası
Zamanla önemini kaybeden ve unutulan Dardanos, 1915 yılında adını tekrar duyurmuştur. İsmini üzerine yerleştirilen bu antik kentten alan Osmanlı tabyası, 18 Mart 1915'te Boğazı geçmeye çalışan müttefik donanmasına karşı koyan Türk savunma sistemi içinde hayati bir rol oynamıştır17. (Harita 1)

Savaş gemisi teknolojisindeki gelişmeler ve topçuluktaki yeni buluşlarla birlikte Çanakkale Boğazı savunmasının güçlendirilmesi ve yenilenmesiyle ilgili çalışmalar Abdülaziz zamanında başlamışsa da, asıl çalışmalar daha çok II. Abdülhamit zamanında artmıştır. Boğazı Anadolu yakasından daraltan Kepez burnu yeni istikamların yapılacağı yerlerden biriydi. Bu burunun biraz gerisinde yükselen Dardanos tepesi ise görüş alanının mükemmelliği ile böyle bir istikam için mükemmel bir konumdaydı. Tepe üzerinde tabya yapılmasıyla ilgili çalışmalar ilk defa 1874 yılında başlamıştır18. Asaf Paşa tarafından 1892 yılında inşası tamamlandığı bildirilen Dardanos tabyasına, daha sonraki yıllarda birçok defa yeni eklemeler ve onarımlar yapılmıştır. Burada yapılan ilk tabyaya ait nadir bir resim II. Abdülhamit'in fotoğraf albümü içinde yer almaktadır. (Resim 1) Çanakkale boğazındaki diğer tabyaların da bulunduğu albümde Dardanos tabyası ''Kalaisultaniye Boğazı'nn Anadolu sahilinde vaki' Maltepe mürtefi' tabyası'' olarak geçmektedir. Fotoğraftan tepenin kazılarak burada daha alçak bir zemin oluşturulduğunu ve etrafının alçak taş bir duvarla çevrildiğini görüyoruz. 

Bu makale"Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 9, Bahar Güz 2011, Sayı: 10-11, s. 57-90"ta yayınlanmıştır.