Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Çanakkale Savaşları

Bir İngiliz Resmi Yayınına Göre Çanakkale Cephesine Ait Bazı İstatistiki Bilgiler

Bir İngiliz Resmi Yayınına Göre Çanakkale Cephesine Ait Bazı İstatistiki Bilgiler

İsmet ÜZEN*

 

Özet

Osmanlı Devleti’nin İttifak Devletlerinin yanında savaşa girmesiyle birlikte İngiltere ile de savaşmak zorunda kalmıştır. Türk ordularının İngilizlerle savaştığı cephelerden birisi ve en önemlisi Çanakkale cephesi olmuştur. Bu cephe ile ilgili her iki taraf çok sayıda literatür yayınlamıştır. Çanakkale cephesi hakkında Türk tarafının aksine İngiliz resmi yayınları oldukça erken dönemde, 1920’lerde yayınlanırken, Türk tarafı 1978’den sonra yayınlamaya başlamıştır. İngilizlerin yayınladığı Çanakkale Cephesi’ne ait resmi yayınlarından bir tanesi de istatistiki bilgilerdir. Derli toplu olarak yayınlanan İngiliz resmi istatistik yayınında Çanakkale Cephesi hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Bunlar, Çanakkale’deki toplam İngiliz kuvveti, ölü, yaralı, esir ve saire tüm zayiatı, subay, astsubay ve er ile İngiliz ordusunda bulunan milletlere ve aylara göre zayiatı kapsayan ayrıntılı bilgilerdir. Bu bilgilerle, Çanakkale’deki Türk kuvveti ve zayiatı ile mukayese yapabilmek imkânı olabilecektir.      

Anahtar Kelimeler: İngiltere, Çanakkale, zayiat, istatistik,

 

 

Some Statistics about Dardanelles according to an Official History of British

 

         Abstract

         When the Ottoman Empire entered the First World War in the side of Central Powers she had to fight with Britain. The Dardanelles was the most important front among Turkish fronts. Both sides published a lot of books about it. On the contrary the Turks, British had published official history about the Dardanelles in the early period and the Turks had published official history after 1978. Among British official history about the Dardanelles was statistics. There is detailed information such as British total force, detailed British total casualties. This detailed information gives us opportunity to comparison with Turkish force and casualties in the Dardanelles.

Keywords: Britain, the Dardanelles, casualties, statistic.

 

 

Giriş

 

İtilaf Devletleri Balkan savaşlarından yenilgiyle çıkan Osmanlı Devleti ile bir ittifaka yanaşmamış ve Osmanlı Devletinin bütün ittifak tekliflerini ret etmişti. Dünya savaşı sonunda siyasal bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü korumak isteyen Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşına Almanya’nın safında girmek zorunda kalmıştı. Osmanlı Devleti seferberlik hazırlıklarını tamamladıktan sonra Ekim 1914 sonunda Rus limanlarını bombalamak suretiyle savaşa girmişti.

İtilaf Devletlerinin Çanakkale’ye saldırı fikri Rus Orduları Başkomutanı Grandük Nicola’ın Aralık 1914 sonunda İngiliz Harbiye Nazırı Kitchner’den Osmanlı kuvvetlerinden bir kısmının Kafkas cephesinden uzaklaştırılmasını sağlayacak bir kara veya deniz gösterisinin yapılmasının mümkün olup olmadığını sorması ile hız kazandı. Daha 1 Eylül 1914’te Churchill Mısır’ı en iyi şekilde savunmanın yolunun Çanakkale’ye saldırmakla mümkün olduğunu dile getirmiş ama bu fikir elde yeterli kuvvet olmadığı gerekçesiyle kabul görmedi. Bu yardım talebi üzerine İngiltere Ruslara en etkili yardımın Çanakkale’de olacağına karar verdi. Yapılacak saldırının sadece savaş gemileriyle mi yoksa savaş gemileriyle desteklenen kara kuvvetleri ile mi yapılacağı tartışıldı. Ardından yeterli kara kuvveti olmadığı gerekçesiyle savaş gemileriyle Boğazları zorlama karar verildi. Bundan sonra sefer hazırlıklarına girişildi ve bölgeye savaş gemileri gönderildi.

Bu seferden beklenen sonuçlar şunlar idi: Boğazlar ve İstanbul ele geçirildiği takdirde Osmanlı Devleti savaş dışı kalacak, Mısır ve Hindistan’a yönelik Türk tehdidi ortadan kalkacaktı. Boğazlar yoluyla dış dünyaya açılamayan Rusya ile ulaşım sağlanacak, kendisine ihtiyaç duyduğu silah ve cephane yardımı yapılarak Doğu Cephesinde Almanlara karşı direnmeye devam etmesi sağlanacak ve Rusya’nın ihraç edemediği 1914 yılı tarım mahsulünü Avrupa’ya ihraç edebilecekti. Hangi tarafa katılacakları konusunda tereddütte bulunan Bulgaristan ve Romanya’nın bu çekimserliğine son verilecekti.

         Ana saldırı 18 Mart 1915’te yapıldı ve Müttefik filosunun hezimetiyle sonuçlandı. Bunun üzerine kara ordusu ile Gelibolu yarımadasının ele geçirilmesine karar verildi. Böylece Müttefik filosu Boğazdan rahatça geçebilecekti. Bunun için Çanakkale’ye güçlü kara birlikleri gönderildi. İlk çıkarma 25 Nisan’da Seddülbahir ve Arıburnu’na yapıldı. Bu tarihten Ağustos 1915’e kadar süren muharebeler mücadelenin ilk aşamasını oluşturmaktadır. İtilaf devletleri bu döneme kadar bir başarı sağlayamayınca daha büyük kuvvetler göndermek zorunda kaldı. Ağustos ayında Suvla koyuna çıkarma yapıldı. Ağustos ayında yapılan şiddetli saldırılar bir sonuç vermedi. Her iki taraf ağır kayıplar verdi. Bu başarısızlıklar üzerine Bulgaristan Almanya’nın safında Dünya savaşına katıldı. Böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında doğrudan karadan bağlantı sağlandı. Kasım 1915’te Çanakkale Cephesine gönderilen General Charles Monro Gelibolu’nun tahliyesini önerdi. İngiliz Harbiye Nazırı Lord Kitchener bunun üzerine bizzat cepheye geldi ve komutanların görüşlerini aldı. O da Gelibolu’nun tahliyesi kararını kabul etmek zorunda kaldı. Kesin karar 7 Aralık 1915 tarihinde verildi. Arıburnu ve Anafartalar’daki Müttefik kuvvetler tahliye edilerek Selanik Cephesi’ne kaydırıldı. Seddülbahir’deki kuvvetler ise yerlerinde bırakıldı. Buradaki kuvvetlerin tahliye işi 9 Ocak 1916’da tamamlandı.[1]

         Çalışmamızla ilgili aldığımız istatistiki bilgiler İngiliz Harbiye Nezareti’nin Mart 1922’de yayınladığı “Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914-1920” adlı eserden alınmıştır. Adı geçen eser 880 sayfadan oluşmaktadır. Bu çalışmanın 1922 gibi oldukça erken bir dönemde yayınlanmış olması dikkate değerdir. Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlerin çeşitli cepheleri hakkında çok önemli istatistiki bilgiler vermesi bakımından önemli bir kaynak olduğu kanaatindeyiz. Haziran 1916’da İngiliz Harbiye Nazırı olan Lloyd George (Aralık 1916’da başbakan) askeri harekâta dair istatistiklerin özetlerinin aylık yayınlanmasını sağlamıştır. 1922’de yayınlanan bu çalışma belirtilen özetlerden derlenerek güncellenmiştir.[2] Bu eserde yer alan bazı rakamların nihai rakamlar olmadığını belirtmek gerekir. Buna rağmen, ortaya konan bilgilerin genel rakamları ve ortalamaları etkilemeyeceğini belirtmek isteriz. 

         Otuz üç bölümden oluşan bu hacimli eserde, İngilizlerin dünya savaşındaki tüm cephelerde savaşan kuvvetlerin sayısı, kayıplar, silahaltına alınanlar, cephane, hava kuvvetleri, ordunun yaptığı kontratlar, savaş masrafları, malzemeler, iaşe, kantinler, nakliye araçları, askeri demiryolları ve ülkedeki deniz nakliyatı, askerlerin konaklamaları, savaşan tarafların gücü, ihtiyat, topları, düşman esirleri, Fransa’daki İngiliz savaş hattı, disiplin, hava akınları, askeri harekât hakkında yayınlanan raporların listesi gibi geniş konularda genellikle tablolar halinde ayrıntılı bilgiler verilmiştir.

         Bu çalışmamızda, yukarıda belirtilen eserde yer alan bilgilerden Çanakkale cephesi ile ilgili olanlar seçilmiştir. Bunlar, Çanakkale cephesindeki İngiliz zayiatının miktarı ve oranı, hasta sayısı, mezar ve gömülenlerin sayısı, savaş sırasında askerî harekât ile ilgili yayınlanan raporların listesi, toplam kuvvet, Avustralya, Yeni Zelanda, Hintli ve Kraliyet Newfoundland Alayının zayiatı ile aylara göre tüm kuvvetin ayrıntılı zayiat listeleridir.

         Savaş boyunca Çanakkale’deki toplam İngiliz kuvveti 468.987, ölü miktarı 33.522, kayıp, esir ve yaralı miktarı 86.207, toplam zayiat 119.729 olarak verilmiştir. Ancak aylara göre verilen ayrıntılı kayıp tablosunda toplam 119.696 olarak verilmiştir. Ama genel toplamda verilen rakamları hesapladığımızda toplam zayiatın subay, astsubay ve er olarak 120.240 olduğu tespit edilmiştir.

Çanakkale cephesi ile ilgili verilen bilgiler genel olarak tablolar halinde aşağıda verilmiştir.

Çanakkale’deki İngiliz kuvveti:[3]

Maksimum kuvvet

Toplam kullanılan kuvvet

Subayların geçirdiği gün sayısı

Astsubay ve erlerin geçirdiği gün sayısı

127.737

468.987

1.033.299

27.697.399

 

Çanakkale’de muharebe kayıplarının oranı[4]

(Sadece İngiliz muvazzaf ve kara birlikleri için) (hastalıktan kayıplar hariç)

 

Ölü %

Yaralı %

Kayıp veya

esir %

Toplam %

Çanakkale

6.32

14.93

1.58

22.83

 

Muharebe kayıplarının toplam yüzdesi[5]

 

Toplam

Gönderilen her askere karşılık kayıp oranı

Çanakkale

22.83

Gönderilen her 9 askere karşılık 2 kayıp

 

Çanakkale’deki ölü miktarı[6]  (30 Kasım 1919’a kadar elde edilen bilgilere göre)

 

Ölü ya da yaralardan ölenler

Hastalık veya diğer sebeplerden dolayı ölenler

Toplam

Subay

Astsubay ve er

Subay

Astsubay ve er

Subay

Astsubay ve er

Muvazzaf ve Gönüllü Ordu

1.045

14.610

 103

3.008

1.148

17.618

Kolonilere ait

   461

  9.804

  15

   629

   476

10.433

Kraliyet Donanma Tümeni

   128

  2.123

    5

   233

   133

  2.356

Hintli

     28

  1.262

-

     68

     28

  1.330

Toplam

1.662

27.799

 123

 3.938

1.785

31.737

 

         Çanakkale Cephesi ile ilgili hasta sayısı: 25 Nisan 1915-7 Ocak 1916 arasında hastanelerdeki toplam tüm rütbelerdeki hasta sayısı 107.376 olarak verilmiştir[7]. Açık bir şekilde Çanakkale adı geçmemekle beraber verilen tarihlere bakıldığında Çanakkale cephesi ile ilgili olduğuna şüphe yoktur.

         Avustralyalıların zayiatı: Ölü, yaralı, kayıp ve esir yaklaşık 26.000 ve yaklaşık 24.000 hasta olarak verilmiştir.[8] Bununla beraber çalışmamızın sonunda yer alan tablolardan Avustralyalıların aylara göre ve toplam zayiatın miktarı rahatlıkla görülecektir.

         Yeni Zelandalıların zayiatı (Ocak 1920 tarihine kadar elde edilen bilgilere göre)[9]

Ölü

Yaralardan ölenler

Hastalıktan ölenler

Kayıp

Yaralı

Toplam

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

80

1.822

28

515

8

242

0

0

208

4.544

324

7.123

S: Subay

A ve E: Astsubay ve er

 

 

         Kraliyet Newfoundland Alayının zayiatı (31 Aralık 1919 tarihine kadar elde edilen bilgilere göre)[10]

Ölü

Yaralardan ölenler

Hastalıktan ölenler

Kayıp

Yaralı

Toplam

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

S

A ve E

1

17

0

13

0

18

7

86

0

0

8

134

S: Subay

A ve E: Astsubay ve er

 

 

         Çanakkale’de Görev Yapmak Üzere Hindistan’dan Gönderilenler (31 Aralık 1919 tarihine kadar elde edilen bilgilere göre)[11]

Muharip

Muharip olmayan Hintli

Toplam

İngiliz Subayı

İngiliz astsubay ve erleri

Hint subayı

Hintli astsubay ve er

İngiliz

Hintli

 

 

42

18

90

3.041

1.819

60

4.950

 

         Toplam Hintli zayiatı (31 Aralık 1919’a kadar derlenen rakamlar)[12]

Ölü

Yaralı

Kayıp

Esir

S

DR

HS

S

DR

HS

S

DR

HS

S

DR

HS

33

1.591

127

72

3.578

111

---

101

---

---

---

---

S: Subay

DR: Diğer Rütbeler

HS: Hizmet Sınıfı

 

Toplam:5.613.

         İngiliz Kayıpları Toplam (Ocak 1920 tarihine kadar elde edilen bilgilere göre)[13]

Ölü, yaralardan ve hastalıktan ölenler dâhil

Kayıp ve esir

Yaralı

Toplam kayıplar

Subay

Astsubay ve er

Subay

Astsubay ve er

Subay

Astsubay ve er

Subay

Astsubay ve er

1.785

31.737

258

7.431

3.010

75.508

5.053

114.676

 

         Muvazzaf ve Gönüllü Orduda Sınıflarına Göre Astsubay ve Er Zayiatı (14 Mart 1920 tarihine kadar elde edilen verilere göre)[14]

Muvazzaf Ordu

 

Süvari

Topçu

Mühendis

Piyade

Makineli Tüfek

Tank

Diğer

Toplam

Ölü

17

354

246

9.710

-

-

359

10.686

Yaralı

21

956

480

25.964

-

-

524

27.945

Kayıp

-

-

20

4.572

-

-

220

4.812

Toplam

 

1.310

746

40.246

-

-

1.103

43.443

 

 

Gönüllü Ordu

 

Süvari

Topçu

Mühendis

Piyade

Diğer

Toplam

Ölü

710

93

339

5.629

161

6.932

Yaralı

1.609

239

567

14.518

442

17.675

Kayıp

107

-

5

2.194

144

2.450

Toplam

2.426

332

911

22.341

747

26.757

 

         8 Şubat 1920’ye kadar rapor edilen toplam zayiat (hastalar dâhil) (08 Şubat 1920’de verilen bilgilere göre)[15]

 

Ölü

Yaralı

Kayıp (esirler dâhil)

Toplam

 

Subay

Diğer rütbeler

Subay

Diğer rütbeler

Subay

Diğer rütbeler

Subay

Diğer rütbeler

Muvazzaf Ordu

757

10.686

1.176

27.945

152

4.812

2.085

43.443

Gönüllü Ordu

391

6.932

695

17.375

100

2.450

1.186

26.757

Avustralya

362

7.779

639

17.261

---

---

1.001

25.040

Yeni Zelanda

116

2.585

208

4.544

---

---

324

7.129

Diğer deniz aşırı askerler

1

48

7

86

---

---

8

134

Hintli ve yerli askerler

28

1.330

61

3.360

---

109

89

4.799

 

         Çanakkale’de Türkler tarafından esir alınan ve tarafsız ülkelerde tutulan İngiliz askerleri (5 Nisan 1919 tarihine kadar elde edilen bilgilere göre)[16]

 

 

Hala esir olanlar (İsviçre ve Hollanda’dakiler dâhil)

Ölenler

Kaçanlar ve kurtarılanlar

Takas edilen ve ülkelerine geri gönderilenler

Mütarekeden sonra kurtulanlar

Toplam

 

S*

DR**

S

DR

S

DR

S

DR

S

DR

S

DR

Düzenli ve gönüllü ordu

---

17

1

95

---

---

5

13

13

160

19

285

Avustralyalı

---

2

---

25

---

1

---

2

6

34

6

64

Yeni Zelandalı

---

---

---

6

---

---

---

1

---

18

---

25

Kraliyet Donanması

---

15

---

17

---

---

---

1

12

53

12

86

Kraliyet Donanma Tümeni

---

---

---

1

---

---

---

1

---

1

---

3

Avustralya Donanması

---

---

---

---

---

---

---

---

3

29

3

29

Hintli yerliler

---

4

---

---

---

---

---

---

---

---

---

4

Toplam

---

38

1

144

---

1

5

18

34

295

40

496

 

*S: Subay

**DR: Diğer Rütbelerden

 

 

         Çanakkale ve Mondros’taki mezarlar ve gömülenlerin sayısı:[17]

 

Ölü Sayısı

Mezar

Gömülen

Diğer Yerli Askerler     

 

 

 

 

Mezar

Gömülen

Muvazzaf ve Gönüllü Ordu

Mondros’ta

18.776

 

4.177

1.513

1.306

---

 

 

Kraliyet Donanma Tümeni

Mondros’ta

2.489

365

556

79

---

 

 

Kanada

Mondros’ta

---

11

4

---

---

 

 

Avustralya

Mondros’ta

9.957

---

2.336

244

9

---

 

 

Yeni Zelanda

Mondros’ta

2.695

345

128

0

---

 

 

Newfoundland

Mondros’ta

41

8

12

5

---

 

 

Hintli

1.358

9

14

4

15

Fransız

---

---

93

 

 

Güney Afrikalı

---

---

1

 

 

 

Mezarları kayıt altına alınan ve gömüldükleri rapor edilen subay, astsubay ve erlere dair rakamlar[18]

 

 

Kayıt altına alınan ve doğru olduğu kabul edilen mezarlar (30 Nisan 1920 tarihi itibariyle)

Gömüldüğü rapor edilen ancak henüz mezarları bilinmeyenler

Çanakkale

7.258

1.523

Mondros

2.557

---

 

         Çanakkale ve Mondros’tan dönen mezar ve gömülenlere dair rakamlar (20 Mayıs 1920’ye kadar)[19]

 

Mezarlar

Gömülenler

Çanakkale

7.297

1.548

Mondros

2.557

---

 

         Savaş sırasında Çanakkale’deki askerî harekât ile ilgili yayınlanan raporların listesi:[20]

 

The London Gazetesi’nde Yayınlanmıştır.

Raporun tarihi

Gazetenin numarası

Tarihi

20 Mayıs 1915

29217

6 Temmuz 1915

26 Ağustos 1915

29303

20 Eylül 1915

11 Aralık 1915

29429

6 Ocak 1916

6 Mart 1916

29541

10 Nisan 1916

Çanakkale Cephesinde Aylara Göre Zayiat (22 Nisan 1915-8 Ocak 1916)[21]

         Aşağıdaki tablo incelendiğinde Nisan ayına ait rakamların Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarına göre düşük görülmesi yanıltıcı olabilir. 25-30 Nisan günlerindeki rakamlar altı günlük olup çıkarmanın yapıldığı ilk günleri kapsamaktadır. Bu nedenle, altı güne ait zayiat rakamlarının oldukça yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

         Ağustos ayındaki yeni çıkarma ile şiddetlenen saldırılar sonunda zayiat rakamları (yaklaşık 47.000) zirve yapmıştır. Sonraki aylarda zayiat rakamları düşme eğilimine girmiştir. Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarındaki İngiliz zayiatı Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarının altında kalmıştır. Bunda, artık yeni saldırılarla bir sonuç elde edilemeyeceği düşüncesinin ağırlık kazanmasının da etkili olduğu söylenebilir. Verilen rakamlara bakıldığı zaman, 1.253 subay ile 20.284 astsubay ve erin ölü, 417 subay ile 7.580 astsubay ve erin yaralardan öldüğü, 127 subay ile 4.405 astsubay ve erin hastalıktan öldüğü, 3.010 subay ile 75.510 astsubay ve erin yaralandığı, 252 subay ile 7.402 astsubay ve erin kayıp ve esir olduğu görülmektedir.

         Aşağıdaki tabloda genel toplam kısmında, Avustralyalıların zayiat toplamında 1.023 subay ile 25.071 astsubay ve er olduğu bilgisi verilmiştir. Rakamları topladığımızda 1.035 subay ile 25.609 astsubay ve er olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu hata düzeltilerek genel toplamdaki rakamlar buna göre verilmiştir. 

         Ayrıca Kraliyet Donanma Tümeni’nin toplam ölü kısmında 2.356 astsubay ve erin olduğu görülürken yapılan hesaplamada 2.350 rakamı çıkmaktadır. Bu hata düzeltildiği gibi toplam zayiat kısmında verilen 7.198 rakamı da 7.192 olarak düzeltilmiştir.

         Kısaltmalar aşağıdaki tabloda yer alan bilgiler ile ilgili olup sayfa düzenine sığdırmak amacıyla yapılmıştır.

         S:Subay; A E: Astsubay ve Er; MO: Muvazzaf Ordu, : Gönüllü İhtiyat; A: Avustralyalı; YZ: Yeni Zelandalı; H: Hintli; Nf: Newfoundland[22]; T: Toplam; KDT: Kraliyet Donanma Tümeni.[23]

 

Aylar

Kuvvet

Ölü

Yaralardan Ölenler

Hastalıktan Ölenler v.s.

Toplam Ölü

Yaralı

Kayıp ve Esir

Zayiat Toplamı

 

 

S

A E

S

A E

S

A E

S

A E

S

A E

S

A E

S

A E

1915

 25-30 Nisan

MO

49

195

18

121

0

65

57

981

110

2738

1

186

168

3905

GI

1

30

  1

  13

0

  0

  2

   43

     6

   176

 2

 18

10

237

A

49

594

12

191

0

14

 61

   799

 110

2.641

 0

     0

171

3.440

YZ

8

267

   3

  75

0

19

 11

   361

   26

   672

 0

     5

  37

1.038

T

107

1.668

 24

400

0

98

131

2.184

 252

6.227

 3

 209

386

 8.620

KDT

2

10 

 0

 7

 0

 0

 2

 17

 7

 107

 0

 0

 9

 

124

 

Mayıs

MO

 28

  363 

 15

 120 

  9 

 44

  492 

   90 

 2.187 

 1 

  81 

 135 

  2.760

GI

   15

   218

 10

   99

0

   6

  25

   323

   64

 1.527

 0

  29

   89

  1.879

A

  75

1.730

 26

 443

0

 24

101

2.197

 230

 4.995

 0

  11

 331

  7.203

YZ

  18

   578

   7

   91

0

   7

  25

   676

   31

    815

 0

  13

   56

   1.504

H

     1

 120[24]

   0

     0

0

   0

     1

   120

   14

    365

 0

    6

   15

      491

T

137

3.009

 58

 753

1

 46

196

3.808

 429

 9.889

 1

140

 626

 13.837

KDT

 33

 462

 8

 223

 1

 3

 42

 688

 87

 1.882

 0

 0

 129

 2.570

 

Haziran

MO

112

 1.036

 20

  243

   9 

132

1.288 

 177 

 3.256 

 21 

  314 

 330 

  4.858

GI

  73

 1.138

 22

  292

0

 25

  95

 1.455

 160

 3.792

 29

  824

 284

  6.071

A

  12

    253

 10

  183

0

   9

  22

    451

   63

 1.262

   0

      0

   85

  1.713

YZ

    6

      57

   2

    73

0

   7

    8

    137

   29

    516

   0

      0

   37

     653

H

  10

  591[25]

   0

     0

0

   0

  10

    591

     7

 1.087

   0

     56

   17

   1.734

T

 213

 3.075

 54

 797

0

 50

267

 3.922

 436

 9.913

 50

1.194

 753

 15.029

KDT

 32

 475

 8

 201

 0

 37

 40

 713

 43

1.361 

 0

 2

 83

 2.076

 

Temmuz

MO

 18

 171 

 7

159 

  43 

25 

   373 

  58 

1.128 

  0 

   41 

   83 

 1.542 

GI

 44

    667

 23

 229

 1

   37

 68 

   933 

  78 

2.228 

 11 

 408 

 157 

 3.569 

A

 11

    132

   9

 104

 2

   44

  22

   280

  46

 1.117

   0

     0

   68

 1.397

YZ

   1

      49

   3

   31

 2

   50

    6

   130

    9

   223

   0

     0

   15

    353

H

   2

    25[26]

   0

     0

 0

     1

    2

     26

    3

   118

   0

     0

     5

    144

T

 76

 1.044

 42

   42

 5

 175

123

1.742

194

4.814

 11

 449

 328

 7.005

KDT

 15

 185

 3

 3

 0

 28

 18

 339

 30

 642

 0

 0

 48

 981

 

Ağustos

MO

293

3.182 

  70

1.268 

  5 

228 

368

4.678 

   588 

15.214 

126

4.124 

1.082 

24.016 

GI

  93

1.195

  17

   489

  1

  88

 111

  1.772

   248

  5 .903

  56

1.136

   415

  8.811

A

  83

1.971

  16

   516

  6

  74

105

 2.561

   140

  4.771

    0

       0

   245

  7.332

YZ

  39

   842

    9

   169

  3

  62

   51

  1.073

   100

  2.150

    0

       0

   151

  3.223

H

    9

  386[27]

    1

       0

  0

    7

  10

     393

     25

  1.255

    0

     44

     35

  1.692

T

517

7.576

113

2.442

15

459

645

10.477

1.101

29.293

182

5.304

1.928

45.074

KDT

3

48

4

64

2

50

9

162

9

182

0

0

18

344

 

Eylül

MO

16

235

  5

249

  5

180

26

   664

  47

1.060

0

32

  73

1.756

GI

  7

250

  8

195

  7

144

22

   589

  39

1.206

2

15

  63

1.810

A

11

134

  5

158

  2

  89

18

   381

  31

    808

0

  0

  49

1.189

YZ

  0

    6

  6

  27

  2

  38

  8

     71

    5

   123

0

  0

  13

   194

Nf

  0

    2

  0

    1

  0

    3

  0

       6

    2

     25

0

  0

    2

     31

H

  0

  56[28]

  0

    0

  2

    8

  2

     64

    1

   189

0

  2

    3

   255

T

34

683

24

630

18

462

76

1.775

125

3.411

2

49

203

5.235

KDT

3

56

2

29

1

48

6

1333

5

98

0

0

11

231

 

Ekim

MO

11

176

11

166

10

234

32

  576

  52

   894

2

15

  86

1.485

GI

  7

153

  6

123

  5

309[29]

18

  585

  36

   812

0

  7

  54

1.404

A

  3

  79

  2

  82

  3

112

  8

  273

  13

   568

0

  0

  21

    841

YZ

  0

    6

  1

    5

  1

  26

  2

    37

    3

     25

0

  0

    5

      62

Nf

  0

    4

  0

    5

  0

    3

  0

     12

    3

     21

0

  0

    3

     33

H

  0

  36[30]

  0

    0

  0

  12

  0

     48

    3

   108

0

  0

    3

   156

T

21

454

20

381

19

696

60

1.531

110

2.428

2

22

172

3.981

KDT

2

35

3

19

0

25

5

79

8

74

0

0

13

153

 

Kasım

MO

18

319

13

152

10

295

41

   766

37

1.065

1

13

  79

1.844

GI

  5

184

  9

102

  7

242

21

   528

23

   837

0

  5

  44

1.370

A

  7

288

  3

181

  4

116

14

   585

26

   866

0

  0

  40

1.451

YZ

  0

  10

  1

  10

  1

  32

  2

     52

  2

     54

0

  0

    4

   106

Nf

  1

    6

  0

    2

  0

    1

  1

       9

  2

     16

0

  0

    3

     25

H

  0

  29[31]

  3

    0

  0

    5

  3

     34

  4

    128

0

  1

    7

   163

T

31

836

29

447

22

691

82

1.974

94

2.966

1

19

177

4.959

KDT

1

25

0

5

2

18

3

48

2

84

0

0

5

132

 

Aralık

MO

  3

     6

13

134

  8

325

24

    465

  2

     55

0

  5

  26

   525

GI

  9

 198

  6

110

  7

117

22

    425

40

   872

0

  8

  62

1.305

A

  1

  49

  3

  43

  4

120

  8

    212

  5

   232

0

  0

  13

   444

YZ

  1

  16

  0

  14

  2

  18

  3

      48

  3

     66

0

  0

    6

   114

Nf

  0

  14

  0

    3

  0

    4

  0

      21

  0

     24

0

  0

    0

     45

H

  0

  20[32]

  0

    0

  0

  17

  0

      37

  4

   110

0

  0

    4

   147

T

14

303

22

304

21

601

57

1.208

54

1.359

0

13

111

2.567

KDT

4

56

1

15

1

  22

6

93

5

268

0

13

11

374

 

1916  Ocak

MO

4

105

1

  38

3

149

  8

292

15

348

0

1

23

641

GI

2

    5

1

107

4

  98

  7

210

  1

  22

0

0

  8

232

A

0

    0

0

  19

0

  42

  0

  61

  0

    0

0

0

  0

  61

H

0

    0

0

    0

0

  17

  0

  17

  0

    0

0

0

  0

  17

T

6

110

2

164

7

306

15

580

16

370

0

1

31

951

KDT

2

  62

0

    9

0

  13

  2

  84

  3

142

0

0

  5

226

MO[33]

 

 

 

32

 

  79

 

111

 

 

 

 

 

111

GI

 

 

 

  9

 

  60

 

  69

 

 

 

 

 

  69

T

 

 

 

41

 

139

 

180

 

 

 

 

 

180

 

Genel

 Toplam

MO

552

 6.388

163

2.682

  42

1.616

757

10.686

1.176

27.945

152

4.812

2.085

  43.443

 

GI

    256

  4.038

103

1.768

   32

1.126

   391

  6.932

    695

17.375

100

2.450

1.186

  26.757

 

A

    252

  5.330

  86

1.926

   33

1.082

   371

  8.338

    664

17.260

    0

     11

1.035

  25.609

 

YZ

     73

  1.831

  32

   495

   11

   259

   116

  2.585

    208

   4.644

    0

     18

   324

    7.247

 

Nf

     1

       26

    0

     11

    0

     11

     1

       48

        7

        86

    0

       0

       8

       134

 

H

  22

1.263[34]

    4

       0

    2

     67

  28

  1.330

      61

   3.360

    0

   109

     89

    4.799

 

T

1156

18.876

388

6.882

 120

4.161

1.664

29.919

2.811

 70.670

252

7.400

4.727

107.989

 

KDT

  97

  1.408

  29

    698

    7

   244

   133

 2.350

   199

   4.840

    0

       2

   332

     7.192

 

 

1253

20284

417

7.580

127

4.405

1797

32269

3010

75.510

252

7.402

5.059

115.181

En alt satırdaki bilgiler genel toplam göz önünde tutularak tarafımızca eklenmiştir.

 

 

         Sonuç

         Bu çalışmada yararlandığımız İngiliz resmi yayınında ayrıntılarına kadar inerek verilen bilgilerin değerli olduğuna inanıyoruz. Başta İngilizler olmak üzere sömürgelerinden Çanakkale cephesine gönderilen milletlerin zayiatına dair rakamlar, subay, astsubay ve er düzeyinde tasnifi, cephede görev yapanların sınıflarına göre (süvari, topçu, mühendis, piyade vs) tasnifi ile mezarlarına dair rakamların ortaya konması Çanakkale cephesinin Türk ordusu dışındaki boyutlarını göstermesi açısından dikkate değerdir. Verilen bilgilerle Türk ordusuna dair benzer konuların mukayesesi imkânı olabilecektir.

         Çanakkale Cephesi ile ilgili verilen bu istatistiki verilerin, bu cephe ile ilgili yanlış bilgilerin ve aşırı rakamların (örneğin İngilizlerin bu cephede yaklaşık 250.000 ölü verdikleri gibi) önüne geçeceğine inanıyoruz. Görüldüğü üzere İngiliz resmi zayiatı ölü, yaralardan, hastalıktan ve sair sebeplerden ölenler ile yaralı, kayıp ve esir olarak yaklaşık 120.000 civarındadır.

         Türk resmi makamları tarafından aradan geçen yüz yıla yakın bir süredir İngilizlerinkine benzer bir çalışma ortaya koymamış olması üzücüdür. Bu eksikliğin de en kısa zamanda giderileceğini umuyoruz.

 

 

* Doç.Dr. Çankırı Karatekin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. ismetuzenmynet.com.

[1] Bu süreç hakkında geniş bilgi için bkz. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, C.V; C. F. Aspinall-Oglander, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı, Haz. Metin Martı, İstanbul, Arma Yayınları, 2005, c.1-2; Winston S. Churchill,  The World Crisis, Vol. I-II, London, Odhams Pres Limited, 1939.

[2] The War Office, Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914-1920, London, 1922, s.11.

[3] The War Office, Statistics of, s.739.

[4] The War Office, Statistics of, s.248.

[5] The War Office, Statistics of, s.248

[6] The War Office, Statistics of, s.243.

[7] The War Office, Statistics of, s.240.

[8] The War Office, Statistics of, s.759.

[9] The War Office, Statistics of, s.771.

[10] The War Office, Statistics of, s.775.

[11] The War Office, Statistics of, s.777.

[12] The War Office, Statistics of, s.778.

[13] The War Office, Statistics of, s.739.

[14] The War Office, Statistics of, s.249.

[15] The War Office, Statistics of, s.238-239.

[16] The War Office, Statistics of, s.329.

[17] The War Office, Statistics of, s.345-349.

[18] The War Office, Statistics of, s.344.

[19] The War Office, Statistics of, s.351.

[20] The War Office, Statistics of, s.715.

[21] The War Office, Statistics of, s.284-287

[22] Kanada’daki Newfoundland adlı eyaletten gelenler.

[23] Tablodaki sıralama orijinal metin esas alınarak hazırlanmıştır. Bu nedenle Kraliyet Donanma Tümeni toplamın altında yer almıştır.

[24] Yaralardan ölenler dâhil.

[25] Yaralardan ölenler dâhil.

[26] Yaralardan ölenler dâhil.

[27] Yaralardan ölenler dâhil.

[28] Yaralardan ölenler dâhil.

[29] 128 boğulmuş kişi dâhil.

[30] Yaralardan ölenler dâhil.

[31] Yaralardan ölenler dâhil.

[32] Yaralardan ölenler dâhil.

[33] Buradaki ve alttaki sütunda yer alan rakamları 1916 Ocak yılına ait üstte verilen MO ve Gİ rakamlarına ek oldukları kanaatindeyiz. 

[34] Yaralardan ölenler dâhil.