Balkan Savaşları Sırasında Çanakkale Bölgesinde Faaliyet Gösteren Hilal-i Ahmer Hastaneleri

Yrd. Doç. Dr. Mithat ATABAY 
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
 

Özet
Karadağ'da çıkan savaş, Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan'ın da katılmasıyla birdenbire bütün Rumeli'ye yayılmış, Osmanlı Orduları İşkodra, Yanya, Edirne savunmaları dışında her yerde bozguna uğrayarak çekilmeye başlamıştı. Osmanlı Genelkurmayı İstanbul'u tehdit eden Bulgar birliğini durdurmak için Bolayır Yarmadası'nda kuvvet toplamayı, bu kuvvetle Bulgar hattının gerisine saldırmayı, bu saldırıyı Şarköy'de yapılacak bir çıkarma ile desteklemeyi planlamıştı. Fakat bu plan başarıya ulaşamadı.
Bu sırada pek çok yaralı Gelibolu yarımadası ve İstanbul'a gelmeye başladı. Mevcut hastaneler yetersiz kaldı. Bunu üzerine Kızılay hastaneleri hizmete girdi.
Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin (Kızılay) kuruluşundan fazla bir zaman geçmemesine rağmen Osmanlı Devleti'nin girdiği Balkan Savaşları sırasında çok büyük yardımları oldu. Bu durum Hilal-i Ahmer'in kısa sürede güçlenmesi ve halk tarafından benimsenmesini sağladı. Bu çalışmada Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin Balkan Savaşları sırasında Çanakkale ve Gelibolu'da hizmet verdiği hastaneler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Balkan Savaşları, Çanakkale, Hilal-i Ahmer (Kızılay)

Trablusgarp Savaşı'nın sona erdiği gün Osmanlı Devleti kendisini Balkan Savaşları içerisinde buldu. Balkan Savaşları'nın ilk günlerinde İstanbul'da estirilen hava ordunun kısa sürede küçük Balkan devletlerini birere birer yenerek kaybettiği toprakları geri alacağı yönündeydi. Ama gerçek öyle olmadı. Osmanlı Orduları her yerde küçük denilen Balkan devletlerine yenildiler ve başlangıçtaki iyimser hava tamamen karamsarlığa dönüştü. Her yerde bozgun havası esmeye başladı. Bir taraftan yenilgi, diğer taraftan bastıran Kış koşulları, öte yandan hastalık ve açlık savaş bölgesi ile ona komşu yerlerde çok sayıda sağlık ekibine ihtiyaç gösterdi. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) birbiri ardına toplantılar yaparak ihtiyaçları karşılamaya çalıştı. Salgın hastalık ve göçlerin başlaması ile yabancı ülkelerin Hilâl-i Ahmer Cemiyetleri ve Salib-i Ahmer Cemiyetleri (Kızılhaç) de yardım heyetleri gönderdiler. Çanakkale ve Gelibolu bölgesinde de ihtiyaç duyulan sağlık hizmetleri için hastaneler hızla hizmete geçirildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi
Balkan Savaşı'nın mütareke sonrası yeniden başlaması ve Bolayır bölgesinde çarpışmaların olacağının anlaşılması üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yeni hastanelerin kurulması için hareket geçti. Bu hastanelerden birisi de Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi'dir. Faaliyete geçecek olan Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi'nin tüm sağlık ekibi ve ihtiyaçları İstanbul'da hazırlandı ve 13 Ocak 1913 (31 Kanun-ı Evvel 1328) tarihinde İstanbul'dan Gelibolu'ya sevk edildi.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu Kız Okulu (İnas Mektebi) binasında elli yataklık bir hastane olarak kuruldu. Eczane ve ameliyathane tesis edildi. Hastane karşısındaki bulunan bir han da doktor ve memurların ikâmet etmesine tahsis edildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi 19 Ocak 1913 (6 Kanun-ı Sani 1328) tarihinde faaliyete geçerek hasta kabulüne başladı.Hastaneye çok sayıda yaralı gelmeye başlayınca hastanenin kapasitesi gelen yaralı sayısını karşılayamadı. Bunun üzerine Fransız Kız Okulu (Fransız İnas Mektebi) ile Fransız Erkek Okulu (Fransız Zükür Mektebi) hastaneye dâhil edilerek hastane kapasitesi yetmiş yatak arttırılmıştır. Hastanenin tüm malzemeleri 18 Şubat 1913 tarihinde (5 Şubat 1328) tamamlanarak yetmiş yatak ilavesiyle toplam yüzyirmi yataklı hale gelerek çalışmaları sürdürdü. Bu arada Fransız okullarında görev yapan dört rahip ile üç rahibe bu hastanede gönüllü olarak hastabakıcılk yapmaya başladılar.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi'ne Şubat ayının 13'üne kadar (Kanun-ı Saninin sonu) yüzdört yaralı ve sekiz hasta toplam yüzoniki kişi kabul edildi. Bunlardan bir subay ile beş er vefat etti. Yirmiyedisi iyileşti ve taburcu edildi. Altmışdördü İstanbul'a sevk edildi.
 

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi'nin kadrosu şöyleydi:
Baştabip ve Operatör     :Doktor Rasim Ferit Bey
Uzman Doktor     :Doktor Sedat İhsan Bey
Operatör Muavini     :Behçet Sabit Bey
Tabib Muavini     :İhsan Arif Bey
Eczacı     :Eflâtun Efendi
İdare Memuru     : Tahsin Bey
Depo Memuru ve Vekilharç :Hamit Efendi
Altı tane de hastabakıcı vardı.

Gelibolu Fransız Katolik Mektebi rahiplerinden Ruhban Heyeti Başkanı Per Kaleman ve Rahip Petborsi ve Rahip Berten ile Rahibe Kızlar Mektebi Müdiresi Felixis ve Rahibe Stefan, Rahibe Beatris ve Serpaşazade Elektrik Mühendisi Kamran Bey gönüllü olarak hastabakıcılk yapmışlardı.

Bu makale "Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 9, Bahar Güz 2011, Sayı: 10-11, s. 71-86"ta yayınlanmıştır.